Πώς μιλάω στα παιδιά και τους εφήβους για την Ψηφιακή Ηθική;
Προκειμένου να καλλιεργήσουμε στα παιδιά τη νουνεχή και κριτική χρήση των νέων μέσων, είναι απαραίτητο πρώτα να τα ευαισθητοποιήσουμε για τους κινδύνους. Για να αναγνωρίζουν τα παιδιά και οι έφηβοι, πώς πρέπει τα ίδια να κινούνται στο ίντερνετ με ασφάλεια, επάρκεια και αμοιβαιότητα, είναι απαραίτητο να τους μιλήσουμε για την ηθική και τις αξίες στον ψηφιακό κόσμο. Είναι επιπλέον σημαντικό, να αντιπαρατεθούν με ερωτήματα κοινωνικά και ηθικά σε αντιδιαστολή με τις τεχνολογικές καινοτομίες, να αποκτήσουν επίγνωση για την ηθική και να λάβουν μια διερευνητική στάση έναντι των ψηφιακών μέσων.
Η ψηφιακή ηθική πραγματεύεται το ερώτημα σχετικά με την ευθύνη για την εικονική διαχείριση και αντανακλά τους όρους για μια καλή και επιτυχημένη ζωή. Επ’ αυτού όμως η ψηφιακή ηθική δεν ακολουθεί καμία προκαθορισμένη οδηγία, που σημαίνει ότι δεν προβλέπεται, ποια απόφαση είναι η σωστή. Αυτό απαιτεί από κάθε άτομο να λαμβάνει μόνο και με επάρκεια αποφάσεις και να αναλαμβάνει τις ευθύνες για αυτές. Είναι λοιπόν καθήκον όλων μας, να κάνουμε τον ψηφιακό κόσμο πιο ανθρώπινο. Τα παιδιά και οι έφηβοι πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι είναι υπεύθυνα για τη συμπεριφορά τους στον ψηφιακό χώρο.
Συζητώντας με τους εφήβους, πρέπει να τους επιστήσουμε την προσοχή, ότι πρέπει να δημιουργηθεί μια σχέση με τα νέα μέσα, με τα οποία οι ίδιοι ασχολούνται συστηματικά. Την έννοια της ψηφιακής ηθικής μπορούμε να τους την μεταδώσουμε μόνον σε ένα πλαίσιο που είναι οικείο στα παιδιά και τους εφήβους. Για τον σκοπό αυτό μπορεί να είναι βοηθητικό να ανακινήσουμε τις ερωτήσεις των παιδιών και των εφήβων και από κοινού να αναζητήσουμε μια απάντηση. Στη διάρκεια της συζήτησης οι νέοι αναπτύσσουν τη δική τους θεώρηση σχετικά με τους κανόνες για μια καλή συνύπαρξη στο διαδίκτυο. Επί αυτών των ερωτήσεων μπορούμε να αναλογιστούμε μαζί τους εναλλακτικούς τρόπους διαχείρισης για συγκεκριμένες καταστάσεις στον ψηφιακό κόσμο. Στη συζήτηση πρέπει να δίνεται η δυνατότητα να αναλογιστούμε από κοινού την συγκεκριμένη συνδιαλλαγή με τα ψηφιακά μέσα. Στόχος είναι να προωθηθεί η υπεύθυνη αλληλεπίδραση μεταξύ τους, με το πλήθος των δεδομένων και την προστασία της ιδιωτικής ζωής στον δικτυακό κόσμο, καθώς και ο σεβασμός της αξιοπρέπειας του ατόμου, της αυτοδιάθεσης και της ελευθερίας δράσης στον εικονικό κόσμο.
Ένα βασικό ερώτημα, που μπορεί να συζητηθεί είναι: «Πώς μπορούμε να κινούμαστε στον ψηφιακό χώρο, έτσι ώστε να μην παραβλέπουμε τις αξίες και τους κανόνες;». Για να κάνουμε ζωηρή τη συζήτηση, μπορούμε να εντάξουμε τις λέξεις- κλειδιά «διαδικτυακός εκφοβισμός» και «ρητορική μίσους στο ίντερνετ». Πρόκειται για την προσέγγιση των εφήβων σε μια κουλτούρα επικοινωνίας που προσανατολίζεται προς την ενσυναίσθηση και όχι την περιφρόνηση και την έκθεση. Για καλύτερη κατανόηση, έχει νόημα να παραπέμψουμε τους νέους στις δικές τους τις εμπειρίες. Κατά τη διάρκεια της συνομιλίας, είναι σημαντικό να μεταφέρετε πληροφορίες σχετικά με τον διαδικτυακό εκφοβισμό και τη ρητορική μίσους στο διαδίκτυο με σαφή και ακριβή τρόπο. Στο σημείο αυτό μπορεί να συζητηθεί, αν οι νέοι συμπεριφέρονται διαφορετικά στον εικονικό κόσμο απ’ ότι στον πραγματικό. Συνήθως υπάρχει διαφορά ανάμεσα στον συμβατικό και στον εικονικό εαυτό. Οι νέοι μπορούν να αναλογιστούν, γιατί ορισμένοι άνθρωποι συμπεριφέρονται διαφορετικά στην ψηφιακή ζωή απ’ ότι offline. Στον ψηφιακό κόσμο, εκφράζονται συχνά άλλες αξίες, τις οποίες μπορούμε να διερευνήσουμε μαζί με τους εφήβους, με το να ανατρέξουν στις δικές τους εμπειρίες και αναρτήσεις.
Οι αναρτήσεις στα ψηφιακά μέσα δικτύωσης δεν είναι ποτέ δωρεάν. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε με συνείδηση και κριτική σκέψη το περιεχόμενο των μέσων, προκειμένου να διακρίνουμε τον μηχανισμό χειραγώγησης και να μην πιστεύουμε όλες τις δημόσιες τοποθετήσεις. Η διαμόρφωση γνώμης στο Διαδίκτυο απαιτεί από εμάς να έχουμε τη δεξιότητα να διακρίνουμε μεταξύ των ψεύτικων ειδήσεων, ψεμάτων, θεωριών συνωμοσίας, τα στοιχεία και τα γεγονότα. Αυτό πρέπει να είναι ένα κεντρικό σημείο της συζήτησης. Για να το κάνουμε πιο εύκολο, μπορούμε να κάνουμε αναφορά στις δέκα εντολές της ηθικής. Στρέψτε τη συζήτηση στις ψευδείς ειδήσεις και τις φήμες στο ίντερνετ, με τις οποίες οι έφηβοι έχουν έρθει οι ίδιοι αντιμέτωποι, για να συνδεθείτε με την καθημερινότητα των νέων. Συζητήστε τους διάφορους λόγους που κρύβονται πίσω από τις ψευδείς ειδήσεις και πώς μπορούν να τις αναγνωρίσουν. Συντάξτε μαζί με τους εφήβους μια λίστα ελέγχου, η οποία μπορεί να λειτουργήσει υποστηρικτικά στην αναγνώριση των ψευδών ειδήσεων, ψεύτικων ιστοριών και εικόνων στο ίντερνετ, που αποσκοπούν στη χειραγώγηση. (βλ. ‘Πως να εντοπίσεις ψευδείς ειδήσεις’).
Στη συζήτηση πρέπει να μεταφέρετε στους εφήβους, ότι οι πάροχοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και υπηρεσιών επικοινωνίας, ενδιαφέρονται αποκλειστικά και μόνο να συλλέγουν τα δεδομένα τους, να τα χρησιμοποιούν και να βγάζουν κέρδος. Τις περισσότερες φορές οι νέοι δεν έχουν επίγνωση τι κάνουν οι πάροχοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με τα δεδομένα τους. Σε αυτό το πλαίσιο μπορεί να συζητηθεί με τα παιδιά και τους νέους το θέμα «Προστασία Δεδομένων». Μπορείτε να συζητήσετε, ποια εργαλεία και δυνατότητες υπάρχουν, ώστε να προστατέψουμε τα δικά μας δεδομένα. Να αναλογιστούν σχετικά με τα χνάρια των δικών τους δεδομένων, τα οποία αφήνει κανείς πίσω του π.χ. όταν συμπληρώνει μια φόρμα σε έντυπα διαγωνισμών ή κάρτες πελατών κ.α., αξίζει επίσης να συζητήσετε ποιες συνέπειες επιφέρουν εν συνεχεία τέτοιες πράξεις. Στη συζήτηση μπορεί να παρεισφρήσει ότι η προστασία της ιδιωτικής σφαίρας παίζει έναν σημαντικό ρόλο σε μια εύρυθμη δημοκρατία. Χωρίς ιδιωτική σφαίρα είναι πολύ δυσκολότερο να διαμορφώσει κανείς τη δική του γνώμη ελεύθερα και ανεξάρτητα και χωρίς ελεύθερη διαμόρφωση γνώμης δεν υπάρχει καμία εύρυθμη δημοκρατία.
Στο κλείσιμο της συζήτησης προσφέρεται η δυνατότητα, οι έφηβοι να εκφράσουν τις ιδέες και τις ευχές τους ή αντίστοιχα τις απαιτήσεις τους για τη συνύπαρξη στο διαδίκτυο.
Τέλος μερικά ακόμα σημαντικά tips: Αφιερώστε επαρκή χρόνο και δώστε στα παιδιά και τους εφήβους ευκαιρίες να διηγηθούν τις δικές τους εμπειρίες και βιώματα. Μέσω αυτών μπορεί να προκύψουν νέες αφορμές για συζήτηση. Θα πρέπει να τίθενται κυρίως ανοιχτές ερωτήσεις, μέσω των οποίων μπορεί να δοθεί ερέθισμα για σκέψη και ενδοσκόπηση. Αποφύγετε διδαχές και επαναλήψεις και παραδεχθείτε το ανοιχτά, όταν δεν γνωρίζετε κάτι. Κάντε εν συνεχεία από κοινού με τα παιδιά και τους εφήβους έρευνα για το εκάστοτε θέμα.
Αν βλέπετε αυτή την ιστοσελίδα, τότε σίγουρα έχει υποπέσει στην αντίληψή σας το παιχνίδι p@th, play and think. Σε αυτό το παιχνίδι βρίσκετε πολλά ερεθίσματα για διάφορα θέματα της ψηφιακής ηθικής – αυτό το παιχνίδι αποτελεί μια καλή αφετηρία για να συζητήσετε μαζί με τα παιδιά και τους εφήβους για τη ψηφιακή ηθική. Εδώ βρίσκετε ορισμένες οδηγίες για τη δουλειά με τους εφήβους, πώς για παράδειγμα να θέτει κανείς ουσιώδεις και ανοιχτές ερωτήσεις, πώς να συντονίζει σημαντικές συζητήσεις, πώς να διακρίνει τους μηχανισμούς χειραγώγησης και από κοινού να υπηρετεί τη δημοκρατία στο διαδίκτυο. Πρόκειται για κοινωνική αλληλεπίδραση, επικοινωνία, πληροφορία και κοινό διαλογισμό.